FİNANSAL PİYASALAR

PİYASA KAVRAMI

            Piyasa kavramı, alıcı ile satıcıların birbirleri ile karşılaştıkları, iletişim içinde oldukları ve alışveriş yaptıkları yer olarak tanımlanabilmektedir. Piyasa denildiği zaman somut bir yer olmasına gerek yoktur. Piyasalar soyut yerler de olabilir. Yani alıcı ve satıcıların herhangi bir ortamda karşılaşması yeterlidir.

            Piyasalar reel piyasalar ve finansal piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır.

REEL PİYASALAR

            Üretilen mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerin üretimde kullanılan faktörlerin karşılaştıkları piyasalardır. Örneğin; otomobil piyasası, pamuk piyasası bu kapsamın içine girer.

FİNANSAL PİYASALAR

            Fon arz edenler ile fon talep edenlerin karşılaştıkları piyasalar olarak tanımlanacağı gibi finansal araçların alınıp satıldığı piyasalar olarak da tanımlanabilir. Finansal araçlar fiziki unsurlardan farklıdır. Alıcısına daha çok ortaklık ve alacaklılık hakkı sağlar.

            Finansal piyasalar sadece fon arz edenler ve fon talep edenlerden oluşmamaktadır. Finansal piyasaların beş temel unsuru vardır:

1)      Tasarruf sahipleri (Fon arz edenler)

2)      Yatırımcılar (Fon talep edenler)

3)      Finansal aracılar

4)      Finansal araçlar

5)      Hukuki ve idari düzen

 

 

1)      FON ARZ EDENLER

            Fon fazlası olanlar, fonlarını mevcut ekonomik koşullarda değerlendirmek isteyen yatırımcılardır. Bu yatırımcılar; bireyler, kurumlar, devlet ve yabancı yatırımcılardır.

 

                  2)  FON TALEP EDENLER

            Bu grupta yer alanlar kendilerine göre uygun finansal araç ihraç etmek için fon fazlası olanların fonlarını kullanırlar. Fon talep edenler; bireyler, devlet, kurumlar ve yabancı yatırımcılardır.

 

                   3) FİNANSAL ARACILAR

            Finansal aracılar fon fazlası olanlar ile fon ihtiyacı olanlar arasında bir köprü görevi görmektedir. Bunun karşılığında da yaptıkları işlemin büyülüğüne göre komisyon alırlar. Aslında finansal aracılar bir ekonominin lokomotifidir. Ekonomiye birçok kolaylık ve katkı sağlar. Riski azaltıcı, vade ve miktar ayarlayıcı, fon maliyetlerini düşürücü gibi etkileri vardır.

 

                   4) FİNANSAL ARAÇLAR

            Fon arz edenler ile fon talep edenler karşılaştıklarında sahiplik ve el değiştirme olgusunu kanıtlayacakları bir belgeye ihtiyaç vardır. Finansal araçlar da satın alma işlemi sırasında fonlar üzerinde ortaklık hakkı ya da alacaklılık hakkını temsil eden yazılı belgelerdir. Bunlar; hisse senetleri, tahvil vb. araçlar olabilir.

 

                  5)  HUKUKİ VE İDARİ DÜZEN

            Finansal piyasalar tam bir şeffaflık ve güven içinde olması gerekmektedir. Bu nedenle devlet piyasaların hukuki düzenini belirler, işleyişini düzenler ve denetleyici kurumlar tarafından da denetlenmesini sağlar. Bu şartlar gerçekleştiğinde yatırımcıların her türlü hakkı korunmuş olur.

 

FİNANSAL PİYASALARIN İŞLEYİŞİ

 

 

            Fon arz edenlerle fon talep edenler aracılar olmaksızın karşılaşıyorlarsa buna doğrudan finansman, arada aracılar vasıtasıyla karşılaşıyorsa buna da dolaylı finansman denir.

            Finansal piyasalar ekonomi açısından büyük önem taşımaktadır. Finansal piyasaların etkinliğinin artması demek, sanayileşmenin gelişmesi demektir. Finansal sistemin gelişmediği, aksaklıkların yaşandığı, gerekli hukuki ve idari düzenlemelerin olmadığı ülkelerin büyümesi ve kalkınması çok zordur. Etkin bir piyasanın varlığı, fonların daha verimli kullanılmasını sağlayacaktır.

 

FİNANSAL PİYASALARIN FONKSİYONLARI

1) Gelir ve refahı artırır: Bu piyasalar kaynakların etkin dağılımı ve verimli yatırım alanlarının kullanılmasını sağlar.

2) Ekonomik birimleri tüketimden caydırıp, birikime yönlendirir.

3) Vade ayarlaması yapar: Fonların farklı vadelerde kullanılmalarını ve vadeli finansal araçların alınmasını sağlar.

4) Yatırımcıların güvenilir bir ortamda yatırım yapmalarını sağlar.

5) Miktar ayarlaması yapar: küçük ve dağınık birikimlerin bir araya gelmesini sağlar. Böylece, tek başına yatırım yapma fırsatı olmayan fonları birleştirerek büyük yatırımlara dönüştürür.

6) Risk ayarlaması yapar: Bu piyasalar, riski farklı birçok finansal araç seçeneği sunarlar. Yatırımcı da kendisine göre risk düzeyini değerlendirip ona göre yatırım yapar.

7) Büyük ölçekli firmalar kurulmasını sağlar: Bu piyasadaki fonların bir kısmı sanayi ve hizmet sektöründeki firmalara aktarılarak, firmaların büyümelerini sağlar.

8) Rekabet artışını sağlar: Piyasaların gelişmesi bu piyasalardaki kurumlar ve araçlar arasındaki rekabeti artırır.

9) Mülkiyetin tabana yayılmasını sağlar: Mülkiyetin geniş halk topluluklarına yayılmasını sağlayarak dengeli bir gelir dağılımı söz konusu olur.

 

 

 

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ

1. Vade Yapılarına Göre	2.Örgütlenme Biçimine Göre	3. İşlem Durumuna Göre	4. Ödeme ve Teslimat Şekline Göre	5. Yöresel Olup Olmamasına Göre
-Para Piyasası -Sermaye Piyasası	-Örgütlenmiş Piyasa -Örgütlenmemiş Piyasa	-Birincil Piyasa -İkincil Piyasa	-Spot Piyasa -Vadeli Piyasa	-Ulusal Piyasalar -Yöresel Piyasalar -Uluslar arası Piyasalar

 

Vade Yapılarına Göre

Para Piyasası

            Para piyasası, kısa vadeli fon ihtiyacı olan ekonomik birimlerle, fon fazlası olan ekonomik birimlerin karşılaştığı piyasalardır. Vadesi 1 yıldan az olan piyasalardır. Vadesinin 1 yıldan az olmasının avantajı borçların geri ödenememe riskinin düşük olmasıdır. Diğer bir avantajı ise hızlı bir şekilde paraya çevrilebilmektedirler. Dönen varlıkların finansmanında kullanılır.  Para piyasasının en etkili kurumu ticari bankalardır.

 

Sermaye Piyasası

            Sermaye piyasası, uzun vadeli fon ihtiyacı olan ekonomik birimlerle, fon fazlası olan ekonomik birimlerin karşılaştığı piyasalardır. Vadesi 1 yıldan fazladır. Vadesi 1 yıldan fazla olduğu için riski ve faiz oranları yüksektir. Duran varlıkların finansmanında kullanılır.

Örgütlenme Biçimine Göre

Örgütlenmiş Piyasa

            Para piyasasının örgütlenmiş kesimini bankalar, sermaye piyasasının örgütlenmiş kesimini menkul kıymetler borsası oluşturur. TCMB piyasaları, BİST piyasaları, Takasbank piyasaları örgütlenmiş piyasalara örnektir.

 

Örgütlenmemiş Piyasalar (Tezgahüstü Piyasalar)

            Örgütlenmemiş piyasalar, bankalar ya da aracı kurumların örgütlenmiş piyasalarında işlem görmeyen, küçük ve yeni kurulmuş şirketlerin menkul kıymetlerinin alınıp satıldığı, özel bir düzenlemeye tabi olmayan piyasalardır. Bankalar arası piyasalar ve serbest piyasalardan oluşmaktadır.

 

 

İşlem Durumuna Göre

Birincil Piyasalar

            Fon arz edenler ile fon talep edenlerin ilk kez karşılaştığı piyasalardır. Fon ihtiyacı olanlar tahvil, hisse senedi gibi finansal araçları halka arz yoluyla satarak fon sağlarlar.

 

 

İkincil Piyasalar

            Finansal araçlar birincil piyasada halka arz edildikten sonra örgütlenmiş/örgütlenmemiş piyasalarda işlem görürler. Bu piyasalara da ikincil piyasalar denir. En iyi teşkilatlanmış bölümü menkul kıymetler borsasıdır.

Ödeme ve Teslimat Şekline Göre

Spot Piyasası

            Finansal araçların alım satım sonucunda ortaya çıkan ödeme, tahsilat ve teslim gibi işlemlerin en geç iki iş günü içinde yerine getirilmesine denir.

 

Vadeli Piyasalar

            Fiyatın mevcut gün belirlenerek ödeme, tahsilat ve teslim gibi işlemlerin önceden belirlenmiş gelecekteki bir gün gerçekleştiği piyasalara denir.

 

Yöresel Olup Olmamasına Göre

Ulusal Piyasalar

            Finansal varlıkların alım ve satımında bir yöreyle sınırlı olmayıp bütün ülkeyi kapsamasına ulusal piyasalar denir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası buna örnektir.

 

Yöresel Piyasalar

            Bu tür piyasalarda sadece o yöreye ait finansal varlıkların alımı satımı yapılır.

 

Uluslar arası Piyasalar

            Bu tür piyasalarda sadece o ülkede çıkarılan finansal varlıklar değil başka ülkelerde çıkarılan finansal varlıklar da işlem görür.